Πέμπτη 16 Σεπτεμβρίου 2010

Αποσπάσματα από κριτικές για το έργο της Ελένης Λαδιά

v Το 1974 γράφει στην εφημερίδα ΑΘΗΝΑΙΚΗ ο Σ. Μαράντος για την Αποσπασματική σχέση: ''«Έκπληξη ήταν για τον γράφοντα τα βιβλία της άγνωστης ως χθες νέας πεζογράφου. Μέσα στις δεκάδες άχρωμα και απρόσωπα βιβλία του καιρού μας, όταν ανακαλύπτεις τη σφραγίδα του θεού, σε κάποια κείμενα συγκινείσαι βαθύτατα. Γιατί γράφτηκαν από μια πλησμονή, από ένα ανθοβόλημα πνευματικό, από μια ανάγκη της οποίας τίποτε δεν μπορεί να ματαιώσει την καρποφορία. Ομορφαίνουν τη ζωή, της δίνουν βαθύτερο νόημα, προσεπιβεβαιώνουν τις αιώνιες αξίες της.»

v Ο Απόστολος Σαχίνης στο περιοδικό ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ, Ιούλιος-Οκτώβριος 1981, γράφει: «… Τίποτα δεν γράφεται στην τύχη, στην Αποσπασματική σχέση, ό,τι αποτυπώνεται στο χαρτί έχει άμεση και σίγουρη ανταπόκριση με τα μέσα στρώματα της ψυχής. Χάρηκα ιδιαίτερα την κλασική και ώριμη αφηγηματική γραφή της Ελένης Λαδιά, που αναφέρεται σε σύγχρονα περιστατικά και σε σύγχρονες καταστάσεις, κι εκφράζει μια νέα και σύγχρονη ευαισθησία, χωρίς περιττούς πειραματισμούς, χωρίς άσκοπες προσπάθειες δήθεν καινοτομίας, χωρίς τεχνικές ή άλλες επιτηδεύσεις».

v Στις 15.11.1978, ο Ανδρέας Καραντώνης στην κριτική του για τον Μαύρο Ερμή στο περιοδικό Νέα Εστία, γράφει μεταξύ άλλων: «… Η Ελένη Λαδιά δεν δίνει το περιώνυμο δράμα της μοναξιάς, - ένας από τους τυπικά κοινούς τόπους της σύγχρονης τέχνης – αλλά την ίδια της την υπόσταση, σαν συγκεκριμένη κατάσταση ζωής. Αυτή η μοναξιά έχει διαστάσεις, τη ζει κανείς, συνταυτίζεται με το χρόνο της βίωσής μας, που η Ελένη Λαδιά τον εκφράζει με πλήθος παρομοιώσεις γεωμετρικής καταγωγής: “Ο χρόνος σε σχήμα παραλληλόγραμμου τους πλαισίωσε”. – “Ο χρόνος σε σχήμα κύκλου τους τύλιξε σαν φωτοστέφανο” – “Ο χρόνος σε σχήμα τριγώνου τους άγγιξε”…» Φανερά έχουμε να κάνουμε με μια ιδιότυπη πρόζα, που μας δίνει μια καινούρια λογοτεχνική γεύση. Μια πρόζα που υποδηλώνει μια κάπως σκοτεινή ιδιοφυία».

v Για το μυθιστόρημα Χι ο Λεοντόμορφος κριτική στο περ. Ευθύνη, τχ 190, Οκτώβριος 1987, από τον Γιώργη Κότσιρα. »… Η Ελένη Λαδιά είναι ιδιόμορφη και ιδιόρρυθμη πεζογράφος προχωρημένου αφηγηματικού είδους προσωπικής απόκλισης ως προς τούτο: οτι συνδυάζει τη διείσδυση στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων της με φαντασία κυμαινόμενη ανάμεσα ονείρου και αδήριτης πραγματικότητας.

v Περ. Αθηνόραμα, Αύγουστος 2003, κριτική του Κωστή Παπαγιώργη γι το βιβλίο Φρειδερίκος και Ιωάννης. « Δοκιμασμένη σε πολλά είδη λόγου και κυρίως σε μια ενδοσκόπηση ασυνήθιστη για γυναίκα, η Ελένη Λαδιά με το Φρειδερίκος και Ιωάννης ακροβατεί σε ένα κατεξοχήν παρακινδυνευμένο θέμα, όπου ο Νίτσε και ο Ιωάννης της Κλίμακος συνδιαλέγονται μέσα από την σεπτή μεθερμηνεία της αφηγήτριας».

v Για το βιβλίο Φρειδερίκος και Ιωάννης κριτική του Ηλία Κεφάλα στο Περ. Οδός Πανός (τχ 6, 1992). »…Θέλω να τονίσω με όλη μου την παρρησία ότι ένας οποιοσδήποτε συγγραφέας δεν θα τα έβγαζε εύκολα πέρα με ένα βιβλίο σαν το Φρειδερίκος και Ιωάννης της Ελένης Λαδιά. Δύσκολο είδος, κάτι ανάμεσα στο ημερολογιακό μυθιστόρημα και την αυτοβιογραφική εξιστόρηση, όπου πρωτεύουσα σημασία δεν έχει ο μύθος των εξωτερικών πραγμάτων, αλλά οι αόρατες εσωτερικές αντιπαλότητες. Η συγγραφέας παρακολουθεί την πνευματική της ανέλιξη σε μια βαρύνουσα για τη ζωή της περίοδο, παγιδεύοντας τον εαυτό της σε μια θέση ταξινόμησης ιδεών και ιδεοληψιών, που βαραίνουν τη μνήμη της κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα. Με μια αναμφισβήτητα μεγάλη γλωσσική δεξιοτεχνία και μια ανεμπόδιστη ροή λόγου κατασταλαγμένου και ποικιλμένου κατανικάει την παγίδα αυτή και ξεκαθαρίζει με μια ενδελεχή προσδιοριστικότητα τις αντιφάσεις, τις έλξεις και τις απώσεις, που χαρακτηρίζουν την κοπιώσα ύπαρξη».

v Για το βιβλίο Εξ Αιγύπτου, Άγιοι των Κοπτών κριτική στο περ. Νέα Εστία, (τχ 141, 1997) από τον Κώστα Σαρδέλη. »… Η κ. Ελένη Λαδιά ανήκει στις κορυφαίες κυρίες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία εργάζεται σεμνώς και αθορύβως και έχει δώσει σειρά έργων – μυθιστορημάτων, διηγημάτων, ταξιδιωτικών και μια συλλογή ποιημάτων Φάθι Ζαρατούστρα (1976). Το τελευταίο μυθιστόρημά της Ή θητεία (1994) είναι ένα έργο μεγάλης ωριμότητας που την καθιστά κυρίαρχο του λογοτεχνικού αυτού είδους με το προσωπικό ανεπιτήδευτο ύφος της, τη συνθετική της δύναμη και το σύγχρονο περιεχόμενο του βιβλίου, το οποίο με τη έμπειρη γραφίδα της τιθασεύει και μετουσιώνει σε άριστο αισθητικό αποτέλεσμα.

v Για το μυθιστόρημα Τα Άλση της Περσεφόνης κριτική του Αλέξη Ζήρα στο περ. Διαβάζω (τχ 386, 1998) »… Συνήθως το μυθιστορηματικό σύμπαν της Λαδιά είναι θεμελιωμένο πάνω σε καίριες αμφιλογίες. Δεν υπάρχει τίποτε χωρίς το άλλο του. Ας πούμε δεν υπάρχει ιστορία που συγκροτεί αυτό το σύμπαν και δεν λέγεται με δύο τουλάχιστον τρόπους: από τη μία πλευρά παρακολουθούμε ένα παιχνίδι ευτυχίας, δυστυχίας, χαράς και μελαγχολίας στο οποίο εμπλέκονται τα πρόσωπα ως στοιχεία ζωτικά, από την άλλη υπάρχει εξακολουθητικά και σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης ένα επίπεδο στοχαστικής κατόπτευσης που χρησιμοποιεί ο αθέατος αφηγητής, εναλλακτικά ή συνδυαστικά, θυμίζοντας στον αναγνώστη ότι η χαριτωμένη όψη των πραγμάτων μπορεί κάλλιστα να είναι το άνοιγμα προς τη μυστηριώδη ουσία τους».

v Για το μυθιστόρημα Τα Άλση της Περσεφόνης κριτική στο περ. Ευθύνη(τχ 316, 1998), από τον Ορέστη Αλεξάκη. »…Θα πρέπει να διευκρινίσω ότι το κύριο και χαρακτηριστικό προτέρημα του βιβλίου της είναι η πνευματικότητα, δηλαδή η μεταφυσική του διάσταση. Η διαίσθηση ότι τα ιστορήματα αυτά ξεδιπλώνονται μέσα στο αθέατο φως μιας θεότητας, που τα περιβάλλει και τα διαποτίζει, η διαίσθηση ότι όλα τελούνται κάτω απ΄το μάτι του Θεού και ότι για όλους υπάρχει κάπου ένας τόπος δικαίωσης, είναι αυτό που μεταγγίζει στον αναγνώστη - ακόμα και σε πιο σκεπτικό όπως ο υπογράφων -ένα γοητευτικό συναίσθημα παρηγοριάς και παραμυθίας. Η Λαδιά αποτελεί ασφαλώς μια ξεχωριστή μα και εξέχουσα περίπτωση στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία».

v Για τα Άλση της Περσεφόνης κριτική στην εφ. Το Βήμα στις 15.2.1998 από τη Νανά Ησαΐα με τίτλο «Χοές από μελάνι». »… Είναι δύσκολο να παρουσιαστεί αυτό το μεγάλο βιβλίο με τα εξίσου ενδιαφέροντα δευτερεύοντα πρόσωπα σε μια κριτική. Πρόκειται για την αμείλικτη πραγματικότητα και σύγχρονα για την μεταφυσική της θεώρηση με βιβλικές και αρχαιοελληνικές αναφορές και συλλήψεις απόλυτης ωραιότητας , όπως άρρηκτα έχουν δεθεί με τη σύγχρονη πλοκή. Η κορύφωση συμβαίνει στην τελευταία ιστορία, όταν η ηρωίδα συναντάει ίσως τον ‘παράδοξο άντρα’ που συχνά έβλεπε στα όνειρα στο πρόσωπο ενός φίλου. Είναι ο μύστης που την αποτρέπει από τη ζωή, προτείνοντας τη δημιουργία. Μετά τον θάνατό του, σε ένα όραμα, η ηρωίδα βλέπει την εορτή που της είχε υποσχεθεί σε ένα νεκρόδειπνο στον κήπο της, που έχει μεταμορφωθεί σε μυθολογικό άλσος της Περσεφόνης».

v Κριτική για την συλλογή διηγημάτων Ο Έτυμος Λόγος στην εφ. Ριζοσπάστης(8.1.1999) από την Τιτίνα Δανέλλη. »… Η συγγραφέας τοποθετεί στη διηγηματική αυτή συλλογή, όπως σε όλα της τα έργα, πάνω στο χαρτί την κάθε λέξη με περίσκεψη και σεβασμό. Γιατί η λέξη είναι τόσο ακριβή, όσο ένα πολύτιμο σπάνιο πετράδι. Τα διηγήματά της είναι ιστορίες που βυθίσουν τον αναγνώστη στο χώρο της μαγείας, που του επιτρέπουν να εισχωρήσει στην ψυχή των ηρώων κάνοντάς τον να νιώθει την αγωνία τους και να συμμερίζεται τον αγώνα τους για την αναζήτηση του ‘θεού’ και της αυτογνωσίας. Η Ελένη Λαδιά με τον Έτυμο Λόγο συνεχίζει την ανοδική δημιουργική πορεία της, αλλά και στέκεται αδιάφορη στα λογοτεχνικά συγγραφικά τεχνάσματα και ρεύματα, στις εφήμερες πεζογραφικές νόρμες και μόδες που ακολουθούν πολλοί ομότεχνοί της. Οξυδερκής, διεισδυτική, διαχρονική αλλά και λυρική η Ελένη Λαδιά κινείται στα δικά της ανώτερα μονοπάτια και με ακρίβεια, σαφήνεια και υπόγειο χιούμορ καταγράφει την πορεία του ανθρώπινου προβληματισμού. Η γλώσσα και η σκέψη που κυριαρχούν και στις δέκα ιστορίες επαληθεύουν τον τίτλο του βιβλίου, αφού ο λόγος της καθώς αντλεί την έμπνευσή του από την αρχαία λέξη ‘έτυμος’, που σημαίνει πραγματικός, βέβαιος, είναι αληθινός».

v Κριτική για το βιβλίο Ο Έτυμος Λόγος στην εφ .Τύπος της Κυριακής (24.1.1999) από τον Σαράντο Ι. Καργάκο. »… Γερά διαβασμένη και εξασκημένη στο γράψιμο, ώστε να χρησιμοποιεί έναν άρτιο ελληνικό λόγο, εύκαμπτο, εύπλαστο, διανοητικό και συνάμα ποιητικό, η Ελένη Λαδιά προσπαθεί να μπει στα μυστικά της λέξης και από εκεί να προχωρήσει στα μυστικά της σκέψης και της ψυχής.

v Κριτική στην εφ. Καθημερινή (7.8.2005) για τον συγκεντρωτικό τόμο διηγημάτων με τον γενικό τίτλο Ο Μαύρος Ερμής από την Νένα Ι. Κοκκινάκη: «30 Οράματα σε μορφή διηγήματος. Τα πρώτα έργα της Ελένης Λαδιά». »… Η Λαδιά, της οποίας η πεζογραφία δίκαια χαρακτηρίστηκε ως ‘λογοτεχνία οραμάτων’, αναπλάθει και μετουσιώνει την ύλη σύμφωνα με την ανάπλαση του αρχετύπου που εισήγαγε ο Γάλλος θεωρητικός Bachelard. Οι ήρωες της Λαδιά βιώνουν την υπαρξιακή αγωνία δίνοντας ο καθένας τον δικό του αγώνα για την πνευματική ολοκλήρωση. Στα πρώτα της διηγήματα, η συγγραφέας ασκείτε τόσο στη θεμελίωση του τρόπου γραφής της, γραφή άμεση, ρεαλιστική και παράλληλα φανταστική, δομημένη πάνω στη φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων, όσο και στην ολοκλήρωση των βασικών μορφολογικών χαρακτηριστικών της, από τον ολοκληρωμένο μύθο ως το στιγμιότυπο, από τον εξομολογητικό χαρακτήρα ως τον εμπιστευτικό, διανθισμένο με εκλεπτυσμένη ειρωνεία και αυτοσαρκασμό. Η νομοτελειακή σχέση της με τους ήρωες των αφηγήσεών της αλλά και με το χρόνο και τη χρονικότητα καθιστούν την αφήγησή της μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περιπέτεια αναζήτησης του εσώτερου εντός».

v Κριτική για τη νουβέλα Η γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι στο περ. Ευθύνη (τχ 426, 2007) από τη Νατάσσα Κεσμέτη. »… Έτσι το ερωτικό ζεύγος της νουβέλας επανερχόμενο μέσα σε άλλους καιρούς και σε άλλους χρόνους, όντας και μη όντας ταυτόχρονα, ως άλλος αλχημικός Ερμαφρόδιτος, γίνεται το μέσον που φανερώνει τη λατρεία και τον πόνο της συγγραφέως για την ελληνική γλώσσα, για την Ελλάδα του σήμερα με ευκαιρία το κάθε χτες. Μιαν Ελλάδα πάντα κατά τον ένα ή άλλο τρόπο σπαραγμένη ανάμεσα στην ελευθερία της οικουμενικότητας και στη βαρβαρική συμμόρφωση προς την εκάστοτε παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο το βιβλίο δεν είναι ούτε δοκίμιο ούτε μυθολόγημα. Παραμένει μια ωραία νουβέλα μέσα στην επιπλέον τόλμη μιας επίφοβης ακροβασίας, κατά την οποία η Ελένη Λαδιά παράλληλα ανέπτυξε ένα είδος μονογραφίας για την τέχνη της, η οποία θα δικαίωνε ακόμα και τον υπότιτλο: The portrait of a woman Artist!».

v Για τη νουβέλα Η γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι στο περ. Νέα Εστία, (τχ 1799, 2007) το εκτενές δοκίμιο της Μαρίας Στεφανοπούλου με τίτλο «Περί νόστου και οικουμενικότητας ή το όραμα του Ανανία».»… ‘Εγώ τα αποτυπώματά μας τα οσμίζομαι παντού, σε ολόκληρη τη γη, γιατί είμαι ένα αρχαίο, ελληνικό σκυλί’, θα πει η αφηγήτρια που επισκέπτεται την Αλεξάνδρεια στην προκείμενη νουβέλα. Αν ο Πρωτέας ήταν σκυλόμορφος, θα ταίριαζε τέλεια ως προσωπείο της συγγραφέως. Χρόνια τώρα, τούτο το ‘αρχαίο, ελληνικό σκυλί’, η αφηγήτρια της Λαδιά, διασχίζει απ’ άκρη σ΄ άκρη την ελληνική γη, τα ερείπια και τις κοιτίδες του μείζονος ελληνισμού αναζητώντας, άλλοτε λυπημένο και άλλοτε με τον ενθουσιασμό οιστρηλατημένου ζώου, τα ίχνη του αφεντικού του, τη χαμένη φωλιά του, γράφοντας σελίδες επί σελίδων για να την ξαναχτίσει, με λόγια και χαρτί έστω. Για ποια φωλιά όμως πρόκειται, για ποιο καταφύγιο, για ποια απώλεια; »… Είναι ο πόθος για τη ρίζα, δηλαδή για τη φιλοσοφία, πόθος για την αρχή που βλέπει στο μέλλον. Κυρίως όμως είναι νόστος προς τα μέσα, όχι προς τα πίσω. »Ένας τέτοιος γυρισμός- προς τα μέσα- είναι και το ταξίδι μνήμης που επιχειρεί η Ελένη Λαδιά στην πρόσφατη νουβέλα της Η γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι. Η αφηγήτρια, σε μια επίσκεψη στη σύγχρονη Αλεξάνδρεια, την πόλη των ονείρων της, επιχειρεί μια νοερή επιστροφή στο παρελθόν των ταραγμένων ελληνιστικών χρόνων και συγχρόνως μια οδυνηρή κατάδυση στην εφηβεία και τη νεότητα της, μέσα από δύο πρώιμους έρωτες που τέλειωσαν εξίσου άδοξα και καταστροφικά, όπως καταστροφικά βιωνόταν τους χρόνους εκείνους το τέλος του αρχαίου κόσμου, αλλά και η αρχή του χριστιανισμού που το διαδεχόταν ,πρόκειται για συγκρούσεις πάθους, λατρείας και μίσους, που τα προσωπεία της αφηγήτριας- έφηβη ειδωλολάτρισσα και οπαδός του γνωστικού Καρποκράτη, η νέα γυναίκα χριστιανή ορθόδοξη που διώκεται από τους οπαδούς του αρειανισμού, τις βιώνουν καταλυτικά, έτσι ώστε η αφηγήτρια- συγγραφέας (η νουβέλα είναι γραμμένη σε πρωτοπρόσωπη γραφή ) να ετοιμάζεται στο τέλος να εγκαταλείψει την πόλη φετίχ που λατρεύει και με την οποία είναι ταυτισμένη, νιώθοντας μια τριπλή αποδέσμευση: ελευθερώνεται από το βάρος της Ιστορίας και της πίστης (που απασχολεί τη συγγραφέα), από την ενοχική συνείδηση των ερώτων (που βασανίζει την αφηγήτρια) από την εξιδανικευμένη εικόνα της πόλης (που στοιχειώνει τη συγγραφέα- αφηγήτρια).

v »… Το μεγάλο μυθιστόρημα αυτογνωσίας της Λαδιά Τα άλση της Περσεφόνης εκδίδεται το 1997.Πρόκειτε για την νέκυια της συγγραφέως, μια κάθοδο στον Άδη ή μάλλον στο βάθος του εαυτού (που αρχίζει από την παιδική ηλικία), όπου κοιμούνται τα πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή μας, με θάνατο ή με ζωντανό χωρισμό. »… Στην πεζογραφία της Λαδιά οι καθημερινοί άνθρωποι σχετίζονται, ανταμώνουν, συνομιλούν με αρχετυπικές φιγούρες ή οι ίδιοι αυτοί ανακαλούν μέσα από το χαρακτήρα τους συμβολικά πρόσωπα, με τον τρόπο που οι προμηθεïκοί άγγελοι κατέβηκαν στη Γη κι έσμιξαν με γυναίκες, διεκδικώντας μια πράξη ελευθερίας. Είναι ένας προσωπικός τρόπος να μιλάει η συγγραφέας για τα ιερά κείμενα και τα ανθρώπινα, μια προσωπική θεολογία, θα λέγαμε, με τάσεις ίσως μυστικισμού. Αρχετυπικές φιγούρες ανδρών είναι ο μοναχός, ο διάβολος, ο ιερέας, ο μάγος, ο άγιος, ο άνδρας παρθένος, ο συγγραφέας, ο δίφυλος μάντης Τειρεσίας… Αρχετυπικές γυναίκες φιγούρες είναι η παράφορα ερωτευμένη, ο πειρασμός, η καλόγρια, η υφάντρα ξωτικό, η μελαγχολική μητέρα, η πολύανδρη, η υπνοβάτισσα ρομαντική… ο διάλογος μεταξύ αρχετυπικού κόσμου και πραγματικού είναι μια μορφή διαλόγου μεταξύ ιερού και ανίερου: με άλλα λόγια, η συμφιλίωση με τον εαυτό.

v »… Το μυθιστόρημα Η Χάρις εκδόθηκε το 1999. Η συγγραφέας αντιμετωπίζει το πρόβλημα της αγάπης σαν μοιραία κατάληξη της μεγάλης αγωνίας του χρόνου και του θανάτου, της πίστης και του λόγου. Η αναγωγή έχει επιτελεστεί. »… Με τη Χάρι μεταβαίνουμε από την πολυπλοκότητα και την αντίφαση του εγώ (της έρευνας του εαυτού) στην αντιφατικότητα και το πολυσχιδές του αντικειμενικού κόσμου, του κοινωνικού περίγυρου. Οι αντιθέσεις που συγκρούονται στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, κλεισμένου στο δωμάτιό του, τώρα εμφανίζονται ως αντιθέσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους, ανάλογες με τις δυνάμεις του σύμπαντος. Η μονοφωνία του ήρωα ή η διφωνία των ζευγαριών γίνεται πολυφωνία ατόμων. Ωστόσο, και οι ιδέες των πολλαπλών προσώπων θα μοιραστούν σε ζευγάρια ηρώων προκειμένου να βιωθούν με δραματική ένταση πιο άμεσα- ως σύγκρουση και ως συναίνεση ταυτόχρονα. Η πολυφωνία εξάλλου ως αφήγηση και έρευνα του συλλογικού πλέον εαυτού θα συνεχίσει να ξετυλίγεται σε κλειστό χώρο, αφού παραμένει υπόθεση της εσωτερικότητας και της αναμέτρησης με τα όρια του εγώ, που μοιάζει να γυρεύει την ίαση, μια τελική κάθαρση.